Μέλι, γύρη, βασιλικός πολτός, δηλητήριο, πρόπολη, κερί, επικονίαση, εξοπλισμός, τρόπος παραγωγής -  Όλα όσα χρειάζεται να γνωρίζει ο μελισσοκόμος, ιδιαίτερα κατά τα πρώτα του βήματα.

 

Η μελισσοκομία θεωρείται ένας από τους πιο αναπτυσσόμενους κλάδους του αγροτικού τομέα στη χώρα μας. Το προϊόν των μελισσών, το μέλι, “κερδίζει” όλο και περισσότερο την προτίμηση των καταναλωτών καθώς είναι πλούσιο σε θρεπτικά συστατικά και διαθέτει ευχάριστη γεύση. Το γεγονός αυτό δημιουργεί έντονο ενδιαφέρον για ενασχόληση με τη μελισσοκομία. Η ενασχόληση αυτή, επαγγελματική ή μη, πρέπει να γίνεται με όρεξη και αγάπη για τις μέλισσες, δίνοντας έμφαση στη φροντίδα τους και τη σωστή διαχείριση των μελισσοσμηνών.

Λόγω του σοβαρού κινδύνου που φέρει το τσίμπημα της μέλισσας σε άτομα που είναι αλλεργικά, ο εν δυνάμει μελισσοκόμος συνιστάται να κάνει τεστ σε έναν αλλεργιολόγο. Η ατομική ασφάλεια και η υγεία είναι πρωτίστης σημασίας. Εφόσον εξακριβωθεί ότι δεν υπάρχει κίνδυνος, πρώτο μέλημα ενός νέου μελισσοκόμου είναι η αγορά των μελισσοσμηνών και του κατάλληλου εξοπλισμού. Μία έρευνα αγοράς στην τοπική κοινωνία μπορεί να βοηθήσει στην εύρεση των κατάλληλων μελισσοσμηνών.

Οι περισσότεροι νέοι μελισσοκόμοι τα αγοράζουν από επαγγελματίες που διατηρούν και συντηρούν πολλά μελίσσια, παράγουν από όλα τα προϊόντα της κυψέλης και έχουν τις απαραίτητες μελισσοκομικές γνώσεις. Τέλος, η εύρεση του κατάλληλου μέρους για τη τοποθέτηση των κυψελών είναι σημαντική, καθώς η μετακίνησή τους είναι αρκετά δύσκολη.

Εξοπλισμός

Ο εξοπλισμός του νέου μελισσοκόμου (επαγγελματίας και μη) περιλαμβάνει τα εξής:

Καπνιστήρι.

Μάσκα με ειδικό τούλι (συνήθως μαύρο).

Ξέστρο (ειδικό εργαλείο).

Ολόσωμη στολή και γάντια για προστασία ολόκληρου του σώματος από τα τσιμπήματα.

Βούρτσα (ειδική για μέλισσες).

Τρόπος παραγωγής και συλλογής μελιού

Οι μέλισσες ζουν σε μεγάλες οικογένειες με σαφή οργάνωση και καταμερισμό εργασιών. Παράγουν μέλι εδώ και εκατομμύρια χρόνια, καθώς αποτελεί τη βασική τροφή τους. Οι εργάτριες μέλισσες εξειδικεύονται στη συλλογή αγαθών (νεκταροσυλλέκτριες, γυρεοσυλλέκτριες).

Οι συλλέκτριες αφού συλλέξουν ικανοποιητική ποσότητα νέκταρ από τα λουλούδια που επισκέφτηκαν, το αποθηκεύουν στο μελοσακό τους και επιστρέφουν στην κυψέλη. Εκεί τις περιμένουν άλλες μέλισσες, οι οποίες με τη σειρά τους παραλαμβάνουν το νέκταρ για να το επεξεργαστούν. Έπειτα, οι συλλέκτριες αποχωρούν ξανά για να συνεχίσουν τη διαδικασία. Στην κυψέλη οι οικιακές μέλισσες επεξεργάζονται το νέκταρ, το μετατρέπουν σε μέλι και το αποθηκεύουν στα κελιά της κηρήθρας.

Ο καλύτερος χρόνος για συγκομιδή (τρύγος) είναι πριν το τέλος της μελιτοφορίας (συνήθως τους καλοκαιρινούς μήνες). Η συγκομιδή του μελιού μπορεί να γίνει με δύο τρόπους. Με συγκομιδή του μελιού της κηρήθρας ή εξαγωγή του μελιού με μελιτοεξαγωγείς.

Συγκομιδή του μελιού της κηρήθρας

Ο μελισσοκόμος, χρησιμοποιώντας ένα μαχαίρι, κόβει ανά κομμάτια ή ολόκληρη την κηρήθρα, που είναι γεμάτη μέλι. Η κηρήθρα μπορεί να καταναλωθεί νωπή και είναι αρκετά νόστιμη με πολλά θρεπτικά συστατικά. Ο τρόπος αυτός απαιτεί εμπειρία και ειδική διαχείριση.

 

Εξαγωγή του μελιού

Πρόκειται για μια διαδικασία κατά την οποία συγκομίζουμε το μέλι από κηρήθρες σφραγισμένες με ώριμο μέλι. Ένας τρόπος αφαίρεσης των κηρηθρών από τις κυψέλες και απομάκρυνση των μελισσών, είναι το τίναγμα του πλαισίου μέσα στην κυψέλη. Ο μελισσοκόμος θα πρέπει πρώτα να έχει καπνίσει το μελίσσι, ώστε να απομακρυνθούν οι μέλισσες. Επίσης, η αφαίρεση των πλαισίων θα πρέπει να γίνεται με προσεκτικό και ήρεμο τρόπο, για την αποφυγή της αναστάτωσης των μελισσών, που τις καθιστά άκρως επιθετικές.

Εφόσον αφαιρεθεί το πλαίσιο (με τις απαραίτητες προφυλάξεις), ο μελισσοκόμος παίρνει τις κυψέλες και με ένα ειδικό εργαλείο (μαχαίρι, μηχάνημα απολέπισης ή πιρούνι), απομακρύνει το βουλοκέρι για να μπορέσει να παραλάβει το μέλι. Στη συνέχεια τοποθετεί τις κυψέλες στο μελιτοεξαγωγέα. Πρόκειται για ένα κυλινδρικό μηχάνημα, το οποίο εξάγει το μέλι από τις κηρήθρες χωρίς να τις καταστρέφει. Τα πλαίσια με τις κηρήθρες τοποθετούνται σε ειδικές θέσεις και περιστρέφονται. Κατά την περιστροφή, το μέλι εξάγεται στα τοιχώματα του κάδου και συσσωρεύεται στον πυθμένα του, όπου στη συνέχεια μία βάνα το διοχετεύει σε φίλτρα ή δοχεία. Με την ολοκλήρωση της διαδικασίας, το μέλι είναι πλέον έτοιμο για κατανάλωση.

Οι μέλισσες και οι μελισσοκόμοι  

Οι μέλισσες είναι κοινωνικά έντομα που ζουν κατά χιλιάδες στο “σπίτι” τους, την κυψέλη. Η “κοινωνία” τους (το σμήνος), αποτελεί ένα θαυμάσιο παράδειγμα μίμησης για την τάξη με την οποία λειτουργεί και την εξειδίκευσή στις εργασίες, στα διάφορα στάδια της ζωής τους. Για αυτό το λόγο, από αρχαιοτάτων χρόνων, η μελισσοκομία αποτελούσε μια εκλεκτή πνευματική και σωματική απασχόληση ανθρώπων με μόρφωση και μεράκι.

Η απασχόληση αυτή δεν μπορεί να προσφέρει μεγάλα πλούτη σ’ αυτούς που την υπηρετούν. Εξασφαλίζει όμως ένα ικανοποιητικό εισόδημα όταν η άσκησή της γίνεται ορθολογικά.

Στις σημερινές συνθήκες, με την υψηλή ανεργία που πλήττει κυρίως τους νέους, αλλά και λόγω των αυξημένων αναγκών που οφείλονται κατά βάση στην καταναλωτική μορφή της κοινωνίας που ζούμε, υπάρχει μια έντονη ζήτηση ενασχόλησης με το επάγγελμα του μελισσοκόμου.

Έχει παρατηρηθεί όμως, ότι η πλειονότητα των ενδιαφερομένων που προσέρχονται στις αρμόδιες υπηρεσίες οι οποίες σχετίζονται με τον κλάδο της μελισσοκομίας, επικεντρώνουν ή περιορίζουν τα ερωτήματά τους στο ύψος των επιδοτήσεων που δικαιούνται όσοι θέλουν να οργανώσουν μια μελισσοκομική εκμετάλλευση.

Αυτό είναι λάθος!

Επειδή, όπως αναφέραμε, οι μέλισσες ζουν κατά χιλιάδες σε μια κυψέλη, απαιτείται να γνωρίσουμε την κοινωνία τους και να ελαχιστοποιήσουμε τις λαθεμένες ενέργειες, ώστε να αποκομίσουμε τα προϊόντα τους που δεν είναι μόνο το μέλι.

Για να το πετύχουμε όμως αυτό, απαιτείται γνώση και εμπειρία. Η γνώση θα προέλθει από παρακολούθηση μαθημάτων μελισσοκομίας, αλλά και από μελέτη βιβλίων και μελισσοκομικών περιοδικών. Η εμπειρία θα αποκτηθεί με το χρόνο και την ενασχόληση μας στην αρχή με μικρό αριθμό μελισσοσμηνών. Στη συνέχεια μπορούμε να μεγαλώσουμε τη μελισσοκομική μας εκμετάλλευση μέχρι το μέγεθος που έχουμε καθορίσει ως στόχο.

Η δημιουργία μεγάλων μελισσοκομικών εκμεταλλεύσεων από την αρχή της ενασχόλησής μας με τη μελισσοκομία, σίγουρα θα μας οδηγήσει σε απρόβλεπτες καταστάσεις που μερικές φορές μπορεί να είναι ολέθριες.

Παρακάτω δίνονται ορισμένα πληροφοριακά στοιχεία σχετικά με τη μελισσοκομία. Τα στοιχεία αυτά επικεντρώνονται στο που και πως θα εκπαιδευτεί και θα ενημερωθεί ο αρχάριος στη μελισσοκομία, με ποιον θα συνεργασθεί όταν παρουσιασθεί κάποιο πρόβλημα στη μελισσοκομική του εκμετάλλευση, τις συνεταιριστικές και συνδικαλιστικές οργανώσεις που στηρίζουν τον κλάδο, τη μελισσοκομική νομοθεσία και τα μέτρα & κίνητρα στήριξης του κλάδου.

Τα προϊόντα – παράγωγα της κυψέλης

Η σύγχρονη, ορθολογική και οικονομική μελισσοκομική εκμετάλλευση πρέπει να στηρίζεται ει δυνατόν και κατά περίπτωση, στην αξιοποίηση -  παραγωγή όλων των προϊόντων της κυψέλης. Αυτά δε δεν είναι ούτε λίγα, ούτε ευκαταφρόνητα από κάθε άποψη. Ας τα γνωρίσουμε….

 

Mέλι

Το μέλι από την αρχαιότητα μέχρι τον 18ο αιώνα ήταν το μόνο ζαχαρώδες τρόφιμο για τον άνθρωπο. Η άποψη ότι ασκεί ευεργετική επίδραση γενικά στην υγεία του ανθρώπου ήταν και είναι διαδεδομένη σε όλο τον κόσμο. Χρησιμοποιείται σαν δυναμωτικό, λόγω της γλυκόζης που περιέχει, η οποία είναι άμεσα αφομοιώσιμη από τον οργανισμό μας. Ασκεί ευεργετική επίδραση στην καρδιά, στο συκώτι και στο πεπτικό μας σύστημα. Επίσης, λόγω της παρουσίας υπεροξειδίου του υδρογόνου (οξυζενέ) και της υψηλής συγκέντρωσης ζαχάρων έχει καλή αντιβακτηριοστατική δράση.

Σύμφωνα και με την Κοινοτική Νομοθεσία (Οδηγία 2001/110/ΕΚ του Συμβουλίου), μέλι είναι η φυσική γλυκιά ουσία που παράγουν οι μέλισσες του είδους Apis mellifera από το νέκταρ των φυτών ή από εκκρίσεις ζώντων μερών φυτών ή εκκρίματα εντόμων απομυζούντων φυτά ευρισκόμενα πάνω στα ζώντα μέρη των φυτών, τα οποία οι μέλισσες συλλέγουν, μετατρέπουν αναμειγνύοντας με ειδικές ύλες του σώματός τους, αποθέτουν, αφυδατώνουν, εναποθηκεύουν και φυλάσσουν στις κηρήθρες της κυψέλης, προκειμένου να ωριμάσουν.

Η ετήσια παραγωγή μελιού στη χώρα μας ανέρχεται στους 14.000τον. Η μέση ανθρώπινη κατανάλωση στην Ελλάδα ανέρχεται σε 1,5χλγ/κεφαλή.

Το παραγόμενο μέλι διακρίνεται σε δύο μεγάλες κατηγορίες: 

το ανθόμελο, που παράγεται από το νέκταρ των λουλουδιών (θυμαριού, πορτοκαλιάς, βαμβακιού, ηλίανθου, ερείκης, κλπ), και

το μέλι από μελιτώματα, που παράγεται από εκκρίματα κοκκοειδών που απομυζούν φυτά. Στην κατηγορία αυτή ανήκει το μέλι του πεύκου, της ελάτης και άλλων δασικών φυτών.

Στη χώρα μας οι μεγαλύτερες ποσότητες μελιού προέρχονται από το πεύκο (55-60%), ενώ σημαντική είναι και η παραγωγή μελιού ελάτης (5-10%) και θυμαριού (15%).

Η διάθεση του μελιού γίνεται από τους μελισσοκόμους είτε άμεσα στον καταναλωτή είτε έμμεσα, μέσω των διαφόρων συνεταιριστικών οργανώσεων και εμπόρων-τυποποιητών.

Η παραγωγή του μελιού και η παραγωγικότητα του μελισσιού και μιας μελισσοκομικής εκμετάλλευσης στο σύνολό της, κατ’επέκταση, εξαρτάται και συναρτάται με πολλούς παράγοντες. Ο καιρός, η χλωρίδα (φυτά), η υγεία και η δυναμικότητα των μελισσιών, αλλά και η τέχνη του μελισσοκόμου είναι από τα βασικότερα. Όσον αφορά στις, λόγω επιρροής των ανωτέρω, διαμορφούμενες παραγωγές; Από 0-100 κιλά ανά κυψέλη.

Γύρη

Γύρη ονομάζεται το προϊόν που συγκεντρώνουν οι μέλισσες από διάφορα λουλούδια. Είναι η πλουσιότερη φυσική τροφή σε πρωτεΐνες, βιταμίνες, απαραίτητα αμινοξέα, ένζυμα και άλλα χρήσιμα συστατικά,  μεγάλης βιολογικής αξίας για τη μέλισσα, αλλά και για τον ανθρώπινο οργανισμό. Αναφέρεται ότι ποσότητα 35γρ. γύρης την ημέρα, περίπου μια κουταλιά της σούπας δηλαδή, ικανοποιεί τις ημερήσιες ανάγκες του ανθρώπου σε πρωτεΐνες.

Η γύρη έχει υψηλή περιεκτικότητα σε ρουτίνη, η οποία αυξάνει την αντίσταση των τριχοειδών αγγείων, μειώνοντας έτσι τις πιθανότητες για εγκεφαλικά επεισόδια. Επίσης βοηθάει τη διανοητική λειτουργία, δίνει ευεξία, αυξάνει την αυτοπεποίθηση, έχει διουρητική δράση, βελτιώνει την όρεξη και τον μεταβολισμό και καταπολεμά τη γενική αδυναμία και εξασθένηση του οργανισμού.

Η αξιοποίηση – παραγωγή γύρης δεν είναι δύσκολη υπόθεση. Αν και σχετικά εξειδικευμένη, μπορεί εύκολα να αποτελέσει καλό συμπληρωματικό εισόδημα. Παραγωγές κατά περίπτωση: 3-5 κιλά ανά κυψέλη, αλλά και πολύ περισσότερο…

 

Βασιλικός Πολτός

Ο βασιλικός πολτός είναι κρεμώδης ουσία που εκκρίνεται από τους υποφαρυγγικούς αδένες των εργατριών μελισσών. Προορίζεται για την διατροφή όλων των ατελών σταδίων της μέλισσας, γι’αυτό και ονομάζεται «γάλα των μελισσών». Η ονομασία «βασιλικός πολτός» έχει να κάνει με το γεγονός ότι οι προνύμφες που προορίζονται να γίνουν βασίλισσες, τρέφονται αποκλειστικά με μεγάλη ποσότητα από την τροφή αυτή. Στον βασιλικό πολτό βρίσκεται ο καθοριστικός παράγοντας που μετατρέπει την προνύμφη-μέλισσα από εργάτρια σε βασίλισσα.

Ο βασιλικός πολτός είναι πλούσια πηγή πρωτεϊνών, αμινοξέων, λιπιδίων, βιταμινών, ανόργανων στοιχείων και άλλων χρήσιμων ουσιών, γι’αυτό κι έχει γίνει αντικείμενο πολλών ιατρικών μελετών για τις ευεργετικές επιδράσεις του στον ανθρώπινο οργανισμό.

Με πολύ καλό «όνομα» στην αγορά, ο βασιλικός πολτός έχει αυξημένη ζήτηση. Η σωστή, συνεπής ενασχόληση με την παραγωγή του, αν και αρκετά εξειδικευμένη, πλην όμως όχι άγνωστη, μπορεί να δημιουργήσει άριστες προϋποθέσεις οικονομικής στήριξης του μελισσοκόμου. Λείπουν «οργάνωση και η διασφάλιση του καταναλωτή».

Πρόπολη

Η πρόπολη είναι ρητινώδης κολλητική ουσία που συλλέγουν οι μέλισσες από διάφορα φυτά, την εμπλουτίζουν με κερί, γύρη, ένζυμα και άλλες ουσίες και τη χρησιμοποιούν για τη στεγανοποίηση και απολύμανση του εσωτερικού της φωλιάς τους. Το χρώμα της εξαρτάται από τη φυτική της σύσταση, συνήθως όμως είναι καφε-πράσινη, καστανή ή σκούρα καφέ.

Η πρόπολη περιέχει σε μεγάλες συγκεντρώσεις φλαβόνες, φλαβονόλες και φλαβονόνες  κι έχει βακτηριοστατικές και βακτηριοκτόνες ιδιότητες. Χρησιμοποιείται για τη θεραπεία τραυμάτων, παθήσεις του αναπνευστικού συστήματος, της στοματικής κοιλότητας και άλλων περιοχών του ανθρώπινου σώματος.

Η πρόπολη αποτελεί μία σχεδόν χαμένη πηγή εισοδήματος. Οι προϋποθέσεις πάντως για την αξιοποίησή της από τον παραγωγό – μελισσοκόμο είναι πλέον ώριμες και δεν πρέπει να αφεθούν να χαθούν οριστικά. Η κατάσταση διαμορφώνεται με «δύο λέξεις» ως εξής:

Εισαγωγές προϊόντων πρόπολης: πολλές

Παραγωγή: σχεδόν μηδενική

Κάτι μπορεί και πρέπει να γίνει…

Κερί

Το κερί παράγεται από τους κηρογόνους αδένες της μέλισσας και χρησιμοποιείται για την κατασκευή των κηρηθρών, ύστερα από ζύμωση και ανάμιξη με τις εκκρίσεις των σιελογόνων αδένων. Το κερί που χρησιμοποιούν οι μέλισσες για να καλύψουν το ώριμο μέλι, έχει αντιβιοτικές ουσίες που συμβάλλουν στη συντήρηση του μελιού.

Οι σπουδαιότεροι τομείς χρήσης του μελισσοκεριού είναι οι βιομηχανίες καλλυντικών, κεριών και παραγωγής φύλλων κηρήθρας.

Το κερί συλλέγεται κυρίως από τα σφραγίσματα των κελιών και από τις παλιές κηρήθρες.

Η χώρα μας είναι, μελισσοκομικά, καταναλωτής κεριού και όχι παραγωγός. Αυτό δεν είναι κακό και οφείλεται στις ακολουθούμενες σύγχρονες τεχνικές εξάσκησης της μελισσοκομίας. Ο Έλληνας μελισσοκόμος ωφελείται από την «ανακύκλωση» των κηρηθρών του.

Δηλητήριο

Το δηλητήριο της μέλισσας είναι το όπλο της μέλισσας εναντίον των εχθρών της. Είναι ένα πολύπλοκο μίγμα χημικών ουσιών που επηρεάζει τη φυσιολογία ενός οργανισμού. Η φαρμακευτική του δράση είναι γνωστή από πολύ παλιά. Χρησιμοποιείται με επιτυχία εναντίον της ρευματοειδούς πολυαρθρίτιδας, περιορίζει τους ισχιακούς πόνους, την νευραλγία, την νευρομυαλγία, τη μεσοπλεύριο και βρογχική νευραλγία.

Για οικονομικούς και πρακτικούς λόγους, η πιο συχνή μέθοδος χορήγησης του δηλητηρίου είναι με ζωντανές μέλισσες. Γι’αυτό το λόγο, πριν από κάθε θεραπεία με το δηλητήριο της μέλισσας, καλό θα είναι να γίνεται πρώτα ένα τεστ αλλεργίας σ’αυτό.

Η αξιοποίηση του δηλητηρίου ως προϊόντος της κυψέλης στη χώρα μας μάλλον θα αργήσει να επέλθει ή και ίσως δε γίνει ποτέ. Πάντως οι ασχολούμενοι με τη μελισσοκομία συγκαταλέγονται στους πιο υγιείς από πλευράς προβλημάτων ρευματισμών και αρθρίτιδων εργαζόμενους όλων των κλάδων και κατηγοριών! Υπάρχουν αδιάψευστες στατιστικές. Ας μην τις αγνοούμε…

 

Επικονίαση

Πάνω και πέρα απ’ όλα τα προϊόντα, η μέλισσα «παράγει» επικονίαση. Η προσφορά της στη Φύση φθάνει και ξεπερνάει το 15πλάσιο της αξίας όλων των προϊόντων της κυψέλης.

Παρά τη μοναδική και αναντικατάστατη συμμετοχή της στην οικονομική, οικολογική, ακόμη και αισθητική διαμόρφωση της υπόστασης του πλανήτη στο σύνολό του, αλλά και του ανθρώπου ειδικότερα, και ακόμη παρά την ύπαρξη αυστηρής νομοθεσίας για το θέμα, θα πρέπει να επισημανθεί και υπογραμμιστεί το ακανθώδες πρόβλημα που προκύπτει από τη χρήση ψεκασμών με δηλητήρια σε ορισμένες καλλιέργειες. Οι καταστροφές είναι τεράστιες σχεδόν κάθε χρόνο με οξύνσεις και υφέσεις. Χρειάζεται προσοχή, ενημέρωση και καλλιεργητική παιδεία. Μακριά από τον κοντόφθαλμο και πρόσκαιρο κακώς νοούμενο συμφέρον. Η μέλισσα αποτελεί αποδεδειγμένα τον ισορροπιστή της φύσης. Σε άλλες χώρες, ήδη από χρόνια, τα μελίσσια νοικιάζονται προκειμένου να τοποθετηθούν την κατάλληλη περίοδο σε καλλιέργειες με αυξημένες επικονιαστικές ανάγκες.