Η άνοδος των αζωτούχων λιπασμάτων τον περασμένο αιώνα συνέβαλε σημαντικά στην ενίσχυση της γεωργικής παραγωγής και στην ενίσχυση της επισιτιστικής ασφάλειας και της διατροφής για έναν αυξανόμενο παγκόσμιο πληθυσμό.
Ωστόσο, η ακατάλληλη χρήση αζώτου μπορεί να βλάψει σοβαρά την ποιότητα του αέρα, του νερού και του εδάφους, να οδηγήσει σε απώλεια βιοποικιλότητας και να επιδεινώσει την κλιματική αλλαγή.
Μια νέα έκθεση του Οργανισμού Τροφίμων και Γεωργίας των Ηνωμένων Εθνών (FAO), που παρουσιάστηκε σε εκδήλωση στην έδρα του στη Ρώμη, παρέχει μια ολοκληρωμένη επισκόπηση της χρήσης αζώτου και των προκλήσεων που προκύπτουν στα αγροδιατροφικά συστήματα. Τονίζει τη σημασία της διασφάλισης βιώσιμης χρήσης και διατυπώνει συστάσεις για την επίτευξη αυτού του στόχου.
Το άζωτο είναι ένα βασικό συστατικό για την ανάπτυξη των τροφίμων, ιδιαίτερα των αμινοξέων και των πρωτεϊνών που απαιτούνται για την ανάπτυξη των φυτών, των ζώων και των ανθρώπων.
Χάρη στην εφεύρεση της διαδικασίας Haber-Bosch στις αρχές του 20ου αιώνα, οι άνθρωποι μπόρεσαν να μετατρέψουν το αδρανές άζωτο, άφθονο στην ατμόσφαιρα (το ίδιο άζωτο που κάνει τον ουρανό μπλε), σε χρήσιμες ουσίες όπως η αμμωνία, η οποία τώρα χρησιμοποιείται συνήθως ως λίπασμα.
Οι άνθρωποι προσθέτουν σήμερα περίπου 150 τεραγραμμάρια (Tg) αντιδραστικού αζώτου στην επιφάνεια της γης κάθε χρόνο μέσω της γεωργίας και της βιομηχανίας. Το ποσό αυτό είναι υπερδιπλάσιο του προβιομηχανικού συντελεστή.
Ορισμένοι ειδικοί προτείνουν ότι η κλιματική αλλαγή θα μπορούσε να συμβάλει στην αύξηση αυτού του ρυθμού σε περίπου 600 Tg ετησίως έως το 2100, γεγονός που θα μπορούσε να αυξήσει τα επίπεδα απώλειας αζώτου στο περιβάλλον.
Τα ζώα είναι οι κύριοι συντελεστές των εκπομπών αζώτου και ευθύνονται για το ένα τρίτο περίπου των συνολικών εκπομπών αζώτου που παράγονται από την ανθρώπινη δραστηριότητα. Τα συνθετικά λιπάσματα, η αλλαγή χρήσης γης και οι εκπομπές κοπριάς είναι οι κύριες αιτίες ρύπανσης από άζωτο σε αυτόν τον τομέα.
Η ρύπανση από άζωτο είναι πιο σοβαρή στη Βόρεια Αμερική, τη Δυτική Ευρώπη και ορισμένες ασιατικές χώρες, όπου τα λιπάσματα χρησιμοποιούνται εκτενώς εδώ και δεκαετίες.
Σε ορισμένες χώρες χαμηλού και μεσαίου εισοδήματος η περιορισμένη πρόσβαση σε λιπάσματα οδηγεί στην εξάντληση του αζώτου, γεγονός που μειώνει τα θρεπτικά συστατικά του εδάφους και οδηγεί σε υποβάθμιση του εδάφους.
Επομένως, η συνετή χρήση του αζώτου στη γεωργία συμβάλλει στην πρόληψη της υποβάθμισης του εδάφους και της εξάντλησης των θρεπτικών ουσιών, αυξάνοντας παράλληλα τις αποδόσεις των καλλιεργειών. Αντίθετα, η υπερβολική χρήση επιδεινώνει την υπερθέρμανση του πλανήτη, υποβαθμίζει την ποιότητα του αέρα και του νερού και εξαντλεί το στρατοσφαιρικό όζον. Η ρύπανση από άζωτο ενέχει κινδύνους για την ανθρώπινη υγεία αυξάνοντας τη συχνότητα εμφάνισης αναπνευστικών και καρδιακών παθήσεων.
Ως εκ τούτου, η βιώσιμη διαχείριση του αζώτου που επικεντρώνεται στην ελαχιστοποίηση των εξωτερικών εισροών και απωλειών και στη μεγιστοποίηση της ανακύκλωσης είναι πιο επείγουσα από ποτέ.
«Η αποδοτικότητα χρήσης αζώτου (NUE) έχει βελτιωθεί τα τελευταία χρόνια, γεγονός που είναι ενθαρρυντικό. Ωστόσο, πρέπει να γίνουν ακόμη σημαντικές προσπάθειες. Αυτή η έκθεση παρέχει ένα λεπτομερές σύνολο συστάσεων για την περαιτέρω ενίσχυση της NUE, συμβάλλοντας στη μείωση της ρύπανσης, προωθώντας παράλληλα το περιβάλλον και την ανθρώπινη υγεία», δήλωσε ο Thanawat Tiensin, Βοηθός Γενικός Διευθυντής και Διευθυντής του Τμήματος Ζωικής Παραγωγής και Υγείας του FAO.
Βασικές δράσεις και προτάσεις πολιτικής
Η έκθεση παρουσιάζει αρκετές περιπτωσιολογικές μελέτες που απεικονίζουν τις συνεχιζόμενες προσπάθειες βελτίωσης της NUE σε όλο τον κόσμο και προσφέρει μια σειρά συστάσεων.
Αυτά περιλαμβάνουν:
▪ Η βιομηχανία λιπασμάτων θα πρέπει να αναλάβει επείγουσα δράση για τη μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου κατά την παραγωγή ορυκτών αζωτούχων λιπασμάτων και να ενθαρρύνει την ελαχιστοποίηση των σπάταλων απωλειών κατά την αποθήκευση, τη μεταφορά και τη διασπορά στο έδαφος.
▪ Οι εθνικές κυβερνήσεις θα πρέπει να ενθαρρύνουν την ευρεία χρήση της βιολογικής δέσμευσης του αζώτου (μια διαδικασία κατά την οποία το αέριο άζωτο από την ατμόσφαιρα σταθεροποιείται συμβιωτικά στους ιστούς ορισμένων φυτών) σε τοπικά κατάλληλες αμειψισπορά χρησιμοποιώντας καλλιέργειες ψυχανθών, όπως η σόγια ή η μηδική.
▪ Οι εθνικές κυβερνήσεις θα πρέπει να δημιουργήσουν κατευθυντήριες γραμμές για να βοηθήσουν τους κτηνοτρόφους να υιοθετήσουν τις βέλτιστες πρακτικές διαχείρισης κοπριάς, εστιάζοντας στην ελαχιστοποίηση των σπάταλων απωλειών αζώτου στο περιβάλλον και στην ενίσχυση της αποτελεσματικής χρήσης του στην παραγωγική γεωργία.
▪ Οι πολιτικές του αγροδιατροφικού συστήματος θα πρέπει να ενθαρρύνουν τη χρήση οργανικών αζωτούχων λιπασμάτων για την ενίσχυση της βιωσιμότητας. Θα πρέπει επίσης να προωθήσουν τον χωροταξικό σχεδιασμό με την ανακατανομή του ζωικού κεφαλαίου, τη μείωση του αριθμού των ζώων σε περιοχές με υψηλή γεωγραφική συγκέντρωση και την προώθηση προσεγγίσεων κυκλικής βιοοικονομίας.
▪ Οι εθνικές κυβερνήσεις θα πρέπει να προωθήσουν την ενσωμάτωση της βιώσιμης διαχείρισης του αζώτου σε εθνικά κατάλληλες δράσεις μετριασμού και εθνικά καθορισμένες συνεισφορές, συμπεριλαμβανομένων στόχων για τη μείωση του υποξειδίου του αζώτου από τα αγροδιατροφικά συστήματα, ώστε να διατηρηθεί ο στόχος της συμφωνίας του Παρισιού για 1,5 °C στον ορίζοντα.
▪ Οι εθνικές κυβερνήσεις θα πρέπει να αναλάβουν εθνικές δεσμεύσεις για τη μείωση της ρύπανσης από άζωτο, συμπεριλαμβανομένης της αμμωνίας και των νιτρικών αλάτων για την επίτευξη των παγκόσμιων στόχων βιοποικιλότητας.
▪ Οι εθνικές κυβερνήσεις θα πρέπει να εντείνουν τις προσπάθειές τους για τη μείωση της σπατάλης και της απώλειας τροφίμων σε όλα τα στάδια του αγροδιατροφικού συστήματος και να προωθήσουν την ανακύκλωση και την επεξεργασία τροφίμων ακατάλληλων για ανθρώπινη κατανάλωση ως ζωοτροφές.
▪ Οι εθνικές κυβερνήσεις, ο ιδιωτικός τομέας, τα διεθνή χρηματοπιστωτικά ιδρύματα και οι τοπικές γεωργικές τράπεζες θα πρέπει να ενσωματώσουν τη βιώσιμη διαχείριση του αζώτου σε αναπτυξιακά έργα και προγράμματα στα αγροδιατροφικά συστήματα. Θα πρέπει επίσης να προωθήσουν τις επενδύσεις σε ορυκτά λιπάσματα υψηλής απόδοσης και χαμηλών εκπομπών και την ανακύκλωση οργανικών υπολειμμάτων για τη βελτίωση της αποδοτικότητας του συστήματος, την ελαχιστοποίηση της σπατάλης πόρων και τη μείωση της ρύπανσης του περιβάλλοντος.
«Η βιώσιμη διαχείριση του αζώτου είναι ζωτικής σημασίας για την επίτευξη των Στόχων Βιώσιμης Ανάπτυξης έως το 2030, ιδίως εκείνων που σχετίζονται με την πείνα, την υγεία, το καθαρό νερό, τη βιώσιμη παραγωγή και κατανάλωση, τη δράση για το κλίμα και τη διατήρηση της ζωής στην ξηρά και κάτω από το νερό», αναφέρουν οι συντάκτες της έκθεσης.
«Η βελτίωση της αποδοτικότητας της χρήσης αζώτου σε όλη την αγροδιατροφική αλυσίδα και η μείωση της απώλειας αζώτου μπορεί να συμβάλει στην αύξηση της παραγωγής τροφίμων σε χώρες χαμηλού και μεσαίου εισοδήματος, επιτρέποντας περισσότερους πόρους αζώτου να επιτύχουν τον επιδιωκόμενο σκοπό τους, να βελτιώσουν την υγεία μειώνοντας τις επιβλαβείς εκπομπές και να προστατεύσουν τα υδάτινα σώματα από τη ρύπανση».