Η εντατική κτηνοτροφία και μια διατροφή υπερβολικά πλούσια σε ζωικά προϊόντα έχει ως αποτέλεσμα σημαντικές απώλειες ενεργού αζώτου στο περιβάλλον. Αυτό προκαλεί διάφορες μορφές ρύπανσης του αέρα, των υδάτων και του εδάφους, συμβάλλοντας στην κλιματική αλλαγή.
Η εξάντληση του αζώτου στο έδαφος θεωρείται μία από τις κύριες αιτίες απωλειών στη βιοποικιλότητα και τους φυσικούς πόρους. Τα υγιή εδάφη αποτελούν τη βάση για την επισιτιστική μας ασφάλεια και για το έργο των γεωργών.
Οι ερευνητές του ΚΚΕρ συμμετείχαν σε ομάδα διεθνών επιστημόνων που συνεργάζονται με τη Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για τις Αεροπορικές Μεταφορές. Πρόσφατα δημοσίευσαν μια νέα έκθεση με τίτλο «Όρεξη για αλλαγή: Επιλογές συστήματος τροφίμων για άζωτο, περιβάλλον και υγεία».
Η έκθεση παρουσιάζει τις αλλαγές που απαιτούνται για την επίτευξη των συμφωνηθέντων στόχων μείωσης κατά το ήμισυ των αποβλήτων αζώτου, όπως ορίζονται στη δήλωση του Κολόμπο του προγράμματος των Ηνωμένων Εθνών για το περιβάλλον και στο πλαίσιο παγκόσμιας πολυμορφίας Κουνμίνγκ-Μόντρεαλ, και σύμφωνα με τη φιλοδοξία της ΕΕ για μείωση των απωλειών θρεπτικών ουσιών, συμπεριλαμβανομένου του αζώτου, κατά 50%.
Υγιές έδαφος για επισιτιστική ασφάλεια
Οι παγκόσμιες απώλειες αζώτου αποτελούν σοβαρή απειλή για την περιβαλλοντική βιωσιμότητα. Η υπερβολική χρήση νιτρικών αλάτων μπορεί να οδηγήσει σε ρύπανση των υδάτων με αποτέλεσμα την άνθιση φυκιών, την απώλεια βιοποικιλότητας και την ατμοσφαιρική ρύπανση. Αυτές οι απώλειες θέτουν επίσης σε κίνδυνο την ικανότητα του γεωργικού τομέα να θρέψει τον αυξανόμενο πληθυσμό, κάτι που δεν είναι βιώσιμο με δίαιτες πλούσιες σε κρέας.
Η έκθεση ενισχύει τα επιστημονικά στοιχεία σχετικά με το άζωτο και τα συστήματα τροφίμων και ζητεί πιο φιλόδοξες δράσεις για να καταστεί το σημερινό σύστημα τροφίμων πιο βιώσιμο. Ένα ισορροπημένο φάσμα δράσεων, συμπεριλαμβανομένης της μείωσης κατά το ήμισυ της κατανάλωσης κρέατος και γαλακτοκομικών προϊόντων («demitarian» προσέγγιση) με βελτιωμένη διαχείριση των γεωργικών εκμεταλλεύσεων και της αλυσίδας τροφίμων, και της ενίσχυσης μιας κυκλικής οικονομίας και του ρόλου των ζώων σε αυτήν, θα μπορούσε να επιτύχει μείωση κατά 49% των απωλειών αζώτου. Η ενθάρρυνση περισσότερων φυτικών διατροφών μπορεί να προωθήσει την ανθρώπινη υγεία και έναν υγιέστερο πλανήτη.
Μετάβαση σε μια πιο φυτική διατροφή
Μεταξύ των 144 σεναρίων που διερευνήθηκαν σε αυτή τη μελέτη, 11 από τα 12 που θα μείωναν την απώλεια αζώτου κατά 50% και έτσι θα πετύχαιναν τους στόχους της ΕΕ, περιλαμβάνουν αλλαγή διατροφής. Η πιο ισορροπημένη επιλογή με το χαμηλότερο κοινωνικό κόστος για τη μείωση των απωλειών αζώτου (κατά 49%) είναι ο συνδυασμός:
• Μείωσης κατά το ήμισυ της κατανάλωσης κρέατος και γαλακτοκομικών προϊόντων,
• Βελτίωσης της διαχείρισης των γεωργικών εκμεταλλεύσεων και της τροφικής αλυσίδας,
• Μείωσης της υπερκατανάλωσης και της πρόσληψης πρωτεΐνης.
Μια πιο ισορροπημένη διατροφή, κυρίως φυτική, θα είχε χαμηλότερο αποτύπωμα αζώτου, λιγότερες εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου και θα έφερνε θετικά αποτελέσματα για την υγεία.
Υπάρχουν και άλλα ζητήματα υγείας. Τα υψηλά επίπεδα νιτρικών αλάτων στο πόσιμο νερό και τα τρόφιμά μας μπορούν να αυξήσουν τον κίνδυνο μη μεταδοτικών ασθενειών, συμπεριλαμβανομένου του καρκίνου, της νόσου του θυρεοειδούς και των καρδιαγγειακών παθήσεων.
Ένας άλλος τρόπος για τη μείωση των απωλειών αζώτου από το έδαφος, διαπίστωσαν οι επιστήμονες, είναι η μείωση της σπατάλης τροφίμων και η βελτίωση της επεξεργασίας των λυμάτων, ώστε να ανακτώνται περισσότερα θρεπτικά συστατικά.
Η έκθεση διαπίστωσε επίσης ότι, το 2015, μόνο το 18% του αζώτου στο ευρωπαϊκό σύστημα τροφίμων χρησιμοποιήθηκε σε τρόφιμα και ίνες, ενώ το μεγαλύτερο μέρος του υπολοίπου σπαταλήθηκε λόγω απώλειας στο περιβάλλον, συμβάλλοντας στη ρύπανση του αέρα, των υδάτων και του εδάφους, που απειλούν το κλίμα, τη βιοποικιλότητα και την ανθρώπινη υγεία μας.
Δημιουργία βιώσιμων συστημάτων τροφίμων
Η άνευ προηγουμένου αύξηση των τιμών της ενέργειας, των λιπασμάτων και των τροφίμων από το 2021 υπογραμμίζει την ανάγκη αντιμετώπισης της ευπάθειας του συστήματος τροφίμων. Η φυτική διατροφή απαιτεί λιγότερα χερσαία και ανόργανα λιπάσματα, μειώνοντας έτσι την ενεργειακή εξάρτηση και αυξάνοντας την ανθεκτικότητα σε επισιτιστικές και ενεργειακές κρίσεις.
Όπως καταδεικνύεται στην ανακοίνωση της Επιτροπής σχετικά με τη διασφάλιση της επισιτιστικής ασφάλειας και την ενίσχυση της ανθεκτικότητας των συστημάτων τροφίμων, η μείωση της εξάρτησης της ευρωπαϊκής γεωργίας από τις εισαγωγές ενέργειας, λιπασμάτων και ζωοτροφών αποτελεί περισσότερο από ποτέ αναγκαιότητα. Η μεγαλύτερη αποδοτικότητα στη χρήση θρεπτικών ουσιών, η μετάβαση στην πράσινη αμμωνία για αζωτούχα λιπάσματα και η κυκλική οικονομία ήταν μεταξύ των προτάσεων που υπέβαλε η Επιτροπή.
Με τη χρήση των διαθέσιμων τεχνολογιών, υπάρχουν ήδη σημαντικά περιθώρια βελτίωσης της αποτελεσματικότητας της χρήσης αζώτου σε επίπεδο γεωργικής εκμετάλλευσης. Αυτό ισχύει ιδιαίτερα για τα αροτραία συστήματα, τα οποία θα μπορούσαν να επιτύχουν βελτίωση έως και 92%. Υψηλή αποδοτικότητα χρήσης αζώτου μπορεί επίσης να επιτευχθεί στην εκτροφή χοίρων και πουλερικών (80%) και στην εκτροφή βοοειδών και προβάτων (55% έως 61%). Οι μελλοντικές τεχνολογίες, συμπεριλαμβανομένης της γεωργίας ακριβείας και της ψηφιακής γεωργίας, έχουν τη δυνατότητα να βελτιώσουν την αποδοτικότητα της χρήσης αζώτου πέρα από ό,τι είναι σήμερα δυνατό.
Ο μετασχηματισμός του συστήματος τροφίμων και η επίτευξη προόδου προς την επίτευξη των στόχων για το άζωτο απαιτούν συνδυασμένες πολιτικές, συμπεριλαμβανομένων οικονομικών κινήτρων και παροχής βοήθειας στους καταναλωτές για πρόσβαση σε πιο βιώσιμες επιλογές τροφίμων με μικρότερο περιβαλλοντικό αντίκτυπο.
Η αναζήτηση διαθέσιμων λύσεων, όπως τα όσπρια, και η καινοτομία στα τρόφιμα και τις ζωοτροφές, μπορεί να βοηθήσει στην επίτευξη δίαιτας χαμηλού αποτυπώματος αζώτου, παρέχοντας παράλληλα διατροφικά οφέλη.
