Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή δημοσίευσε έκθεση σχετικά με την εφαρμογή της οδηγίας για τις αθέμιτες εμπορικές πρακτικές (ΑθΕΠ) στην αλυσίδα εφοδιασμού τροφίμων.
Αθέμιτες εμπορικές πρακτικές που απαγορεύονται σε επίπεδο ΕΕ
Αθέμιτες εμπορικές πρακτικές μαύρου χρώματος (απαγορεύονται, ανεξαρτήτως περιστάσεων):
• Πληρωμές μετά από 30 ημέρες για αλλοιώσιμα γεωργικά προϊόντα και τρόφιμα
• Πληρωμές μετά τις 60 ημέρες για μη αλλοιώσιμα αγροδιατροφικά προϊόντα
• Βραχυπρόθεσμες ακυρώσεις αλλοιώσιμων αγροδιατροφικών προϊόντων
• Μονομερείς αλλαγές συμβάσεων από τον αγοραστή
• Πληρωμή για άσχετες υπηρεσίες
• Ο κίνδυνος απώλειας και φθοράς μεταφέρεται στον αγοραστή
• Άρνηση γραπτής επιβεβαίωσης των συμφωνιών προμήθειας από τον αγοραστή, παρά το αίτημα του προμηθευτή
• Κατάχρηση εμπορικών απορρήτων από τον αγοραστή
• Εμπορικά αντίποινα από τον αγοραστή
• Μεταφορά του κόστους εξέτασης παραπόνων πελατών στον προμηθευτή
Γκρίζες αθέμιτες εμπορικές πρακτικές (απαγορεύονται μόνο, εάν δεν έχουν συμφωνηθεί εκ των προτέρων με σαφείς και αδιαμφισβήτητους όρους μεταξύ των μερών):
• Ο αγοραστής επιστρέφει απούλητα προϊόντα στον προμηθευτή
• Πληρωμή του προμηθευτή για την αποθήκευση, την έκθεση και την καταχώριση
• Πληρωμή του προμηθευτή για προώθηση
• Πληρωμή του προμηθευτή για διαφήμιση
• Πληρωμή του προμηθευτή για την εμπορία
• Πληρωμή του προμηθευτή για το προσωπικό του αγοραστή, τον εξοπλισμό των χώρων
Η δημοσίευση της Έκθεσης ήταν μία από τις δεσμεύσεις της Επιτροπής, που παρουσιάστηκε στις 15 Μαρτίου, για την ενίσχυση της θέσης των γεωργών στην αλυσίδα εφοδιασμού τροφίμων.
Η λεγόμενη οδηγία για τις ΑθΕΠ, η οποία εκδόθηκε το 2019, απαγορεύει 16 πρακτικές που μπορούν να έχουν επιβλαβείς επιπτώσεις στους ασθενέστερους παράγοντες της αλυσίδας, ιδίως στους γεωργούς και τους μικρότερους προμηθευτές.
Η βελτίωση της θέσης των γεωργών στην αλυσίδα εφοδιασμού τροφίμων, η στήριξη του εισοδήματός τους και η εξασφάλιση δίκαιης αμοιβής αποτελούν σημαντικούς στόχους της κοινής γεωργικής πολιτικής (ΚΓΠ).
Η αλυσίδα εφοδιασμού τροφίμων χαρακτηρίζεται από διαφορετικούς βαθμούς συγκέντρωσης. Εάν πάνω από το 95% των παραγόντων στους τομείς της βιομηχανίας τροφίμων και του λιανικού εμπορίου είναι πολύ μικρές ή μικρές επιχειρήσεις, στην αγορά κυριαρχεί ένας μικρός αριθμός μεγάλων εταιρειών που ενεργούν ως αγοραστές. Αντίθετα, με 9,1 εκατομμύρια γεωργικές εκμεταλλεύσεις, ο γεωργικός τομέας παραμένει εξαιρετικά κατακερματισμένος (με 17,4 εκτάρια να αποτελούν το μέσο μέγεθος μιας γεωργικής εκμετάλλευσης στην ΕΕ).
Η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει ήδη θεσπίσει διάφορα μέτρα που αποσκοπούν στην αντιμετώπιση αυτής της κατάστασης και στη διασφάλιση μιας ισχυρής και δίκαιης αλυσίδας εφοδιασμού γεωργικών προϊόντων διατροφής, επιτρέποντας στους γεωργούς και άλλους μικρούς προμηθευτές να αξιοποιήσουν τα οφέλη των ευκαιριών της αγοράς.
Η οδηγία για τις αθέμιτες εμπορικές πρακτικές τέθηκε σε ισχύ την 1η Μαΐου 2019 και απαιτούσε από τα κράτη μέλη να τη μεταφέρουν στο εθνικό τους δίκαιο πριν από την 1η Μαΐου 2021. Έως τον Δεκέμβριο του 2022, όλα τα κράτη μέλη είχαν κοινοποιήσει στην Επιτροπή την πλήρη μεταφορά της οδηγίας στο εθνικό δίκαιο. Γενικά, η επιβολή της οδηγίας κερδίζει έδαφος και θα συμβάλει σε έναν ολοένα αυξανόμενο βαθμό προστασίας των γεωργών και των ασθενέστερων προμηθευτών.
Κύρια πορίσματα
Η μεγάλη πλειονότητα των κρατών μελών έχει θεσπίσει υψηλότερο επίπεδο προστασίας, κάνοντας έτσι χρήση της δυνατότητας θέσπισης ή διατήρησης εθνικών κανόνων που υπερβαίνουν τις πρακτικές που απαγορεύονται από την οδηγία. Σε όλες τις χώρες της ΕΕ έχουν οριστεί αρχές επιβολής του νόμου. Το 2023 κινήθηκαν περίπου 1.500 έρευνες, εκ των οποίων περίπου το 17% κατέληξε στη διαπίστωση παράβασης για την οποία επιβλήθηκε κύρωση με πρόστιμο.
Οι αθέμιτες εμπορικές πρακτικές που εντοπίστηκαν συχνότερα ήταν οι καθυστερημένες πληρωμές για αλλοιώσιμα ή μη αλλοιώσιμα γεωργικά προϊόντα και τρόφιμα (50% και 13%), οι πληρωμές που δεν σχετίζονται με συγκεκριμένη συναλλαγή (7%), οι πληρωμές που ζητήθηκαν από τον προμηθευτή για ενέργειες εμπορικής προώθησης (7%), καθώς και για την αποθεματοποίηση, την έκθεση και την καταχώριση στον κατάλογο (7%). Περίπου το 41% των αθέμιτων πρακτικών που εντοπίστηκαν σε επίπεδο λιανικού εμπορίου (47% το 2022), το 36% σε επίπεδο βιομηχανίας τροφίμων (27% το 2022) και το 22% σε επίπεδο χονδρικού εμπορίου (25% το 2022).
Η έκθεση επισημαίνει επίσης τομείς που επιδέχονται βελτίωση. Η τελευταία έρευνα σχετικά με τις αθέμιτες εμπορικές πρακτικές στην αλυσίδα εφοδιασμού τροφίμων έδειξε ότι η ευαισθητοποίηση σχετικά με την ύπαρξη κανόνων της ΕΕ για το σημαντικό αυτό θέμα εξακολουθεί να είναι πολύ χαμηλή (38% των ερωτηθέντων). Μεγάλο ποσοστό των ερωτηθέντων (57%) επίσης δεν γνώριζε για τις εθνικές αρχές επιβολής του νόμου.
Όταν ρωτήθηκαν γιατί δεν κατήγγειλαν αθέμιτη εμπορική πρακτική που βίωσαν, οι ερωτηθέντες ανέφεραν κυρίως φόβο για κάποια μορφή αντιποίνων από τον αγοραστή (30%), ενώ στη συνέχεια το θεώρησαν κοινή πρακτική στον τομέα (23%) ή πίστευαν ότι η δημόσια αρχή επιβολής του νόμου δεν θα ήταν σε θέση να το χειριστεί (17%).
Η ορθή διασυνοριακή επιβολή της νομοθεσίας εξακολουθεί επίσης να αντιμετωπίζει πάρα πολλά εμπόδια εν προκειμένω.
Για να συνοδεύσει την εφαρμογή των κανόνων και να ανταλλάξει βέλτιστες πρακτικές, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή διευκόλυνε τη δημιουργία του δικτύου επιβολής της νομοθεσίας για τις ΑθΕΠ. Απαρτίζεται από εκπροσώπους των εθνικών αρχών επιβολής του νόμου, συμβάλλει στη διασφάλιση κοινής προσέγγισης όσον αφορά την εφαρμογή των κανόνων και μπορεί να εκδίδει συστάσεις.
Δεσμεύσεις της Επιτροπής
Στο πλαίσιο των προτάσεών της για την ενίσχυση της θέσης των γεωργών στην αλυσίδα εφοδιασμού τροφίμων, η Επιτροπή θα προτείνει φέτος νέους κανόνες για τη διασυνοριακή επιβολή της νομοθεσίας κατά των αθέμιτων εμπορικών πρακτικών.
Η Επιτροπή αναλαμβάνει περισσότερες δράσεις για την περαιτέρω διόρθωση των ανισορροπιών στην αλυσίδα αξίας.
Καταρχάς, η Επιτροπή συγκροτεί το Παρατηρητήριο της αγροδιατροφικής αλυσίδας της ΕΕ (AFCO) για να αυξήσει τη διαφάνεια όσον αφορά τις τιμές, τη διάρθρωση του κόστους και την κατανομή των περιθωρίων κέρδους και της προστιθέμενης αξίας στην αλυσίδα εφοδιασμού.
Δεύτερον, η Επιτροπή θα προτείνει στοχευμένες αλλαγές στον κανονισμό για τη θέσπιση κοινής οργάνωσης αγοράς γεωργικών προϊόντων (ΚΟΑ). Θα περιλαμβάνει νέους κανόνες για τις συμβάσεις που συνάπτονται μεταξύ γεωργών και αγοραστών και ενίσχυση των οργανώσεων παραγωγών, ώστε να μπορούν οι γεωργοί να συνεργάζονται και να ενεργούν συλλογικά με αποτελεσματικότερο τρόπο.
Η έκθεση θα χρησιμοποιηθεί επίσης για λεπτομερέστερη αξιολόγηση της εφαρμογής της οδηγίας για τις ΑθΕΠ που θα υποβάλει η Επιτροπή το 2025 και η οποία θα μπορούσε να συνοδεύεται, κατά περίπτωση, από νομοθετικές προτάσεις.
